Nog even en dan is 2016 alweer voorbij. Wat een jaar was dat! Dit sloeg letterlijk alle kanten op. Wat gebeurde er veel. Het begon al in januari met een snelle beurscrash. Het bleef maar net binnen de 20% norm, wat dan officieel een correctie heet. De oorzaak was de Chinese industrie die hard terugviel en de grondstoffen die hard omlaag gingen. De markten zagen een recessie naderen. Bleek loos alarm. Een maand later stonden markten alweer even hoog. Het gaf aan dat men niet goed meer kon inschatten wat er goed gaat en wat fout. Klopt ook wel want er kwamen heel veel tegenstrijdige berichten. Dit was ook reden voor de FED om de renteverhogingen die gepland stonden elke maand opnieuw uit te stellen. Nu een jaar later is de rente nog steeds niet verhoogd. Op 14 december de zoveelste beslissing daarover.
Na een vol jaar in een enorme achtbaan gezeten, staan alle beurzen in Europa weer bijna exact even hoog dan op 2 januari. De toonaangevende 3 beurzen van de VS staan zelfs iets hoger nog. Na de crash in januari kregen we het referendum brexit. Opnieuw zou de wereld vergaan en de aandelen zakten opnieuw als bakstenen door alle bodems. De angst was het verder uit elkaar vallen van Europa. GB zou al helemaal uit elkaar vallen, want daar zouden ze niet weten hoe ze handelsverdragen moeten opmaken. De Brusselse arrogantie straalde er vanaf en onze media volgen natuurlijk Brussel met de ogen dicht. Collectief, zoals altijd. Toen onverwachts brexit toch bleek te winnen, vloog de Engelse beurs door het dak, in plaats van het voorspelde putje. De pond ging wel door het ijs, maar dat kwam de “Bank of England” wel even goed uit.
Dan hadden we nog een serie mislukte handelsverdragen van de EU. O.a. TTIP (Trans Atlantisch vrijhandelsverdrag, VS-EU) liep muurvast. De EU had een berg onmogelijke milieueisen. Gesubsidieerde milieuterroristen in heel Europa begonnen zich er ook mee te bemoeien. Daarna hadden we de Waalse melkboeren opstand tegen het verdrag met Canada. De Waalse melkboeren leven niet van melk, maar van Brussels subsidie, zo bleek. Die opkomende handelsoorlogen deed mij weer eens denken aan Gerald Celente. De man die het hele verloop van deze schuldencrisis goed voorspelde en ook heel goed kan inschatten wat er gebeurt in de winterfase van de cyclus. De rode draad van Celente in zijn vele blogs: eerst valutaoorlog, dan handelsoorlog, dan echte oorlog. Hij onderbouwt dit overigens met uitstekende argumenten. De handelsoorlog is inmiddels in volle gang. Handelsoorlog wordt gevoed door protectionisme natuurlijk. Ook Trump had beloofd zich hier hard in op te stellen. Nog vóór hij beëdigd president is, werd het TPP (Trans-Pacific Partnerschap) al min of meer opgezegd. Het gaat op dag één gebeuren van zijn presidentschap. Waar Trump de naam heeft, kan Europa er ook wat van. Op 4 december werden in Geneve grote handelsverdragen afgeblazen. Hier ging het vooral over duurzaam geproduceerde goederen uit China. Het sneuvelde uiteindelijk over goedkope zonnepanelen en elektrische fietsen uit China. Die zouden namelijk de helft goedkoper kunnen. Al met al, waarom dan dat schelden op Trump terwijl men in Brussel nog veel erger bezig is? Tja, zo werkt de politiek en hun media. Naar anderen wijzen en intussen de eigen handen in onschuld wassen.
Wat mij vooral opvalt aan al die vastlopende verdragen is de naam: “vrijhandelsverdragen”. Verdragen die zo bomvol politieke en ambtelijke regeltjes zijn gepropt, dat ik het woord “vrijhandel” niet meer herken. Het loopt allemaal muurvast. Tienduizenden ambtenaren hebben er een volle dagtaak aan, en dat soms per verdrag. Ik zie nergens meer de zogenaamde “kapitalistische vrije markt” waar iedereen zo gruwelijk op loopt te schelden. Waar is die dan? Daar is dan ook de Brusselse angst voor brexit weer. GB zou miljoenen pagina’s van al die verdragen moeten gaan herschrijven en opnieuw over gaan onderhandelen. Is dat echt zo? Moet echt op elke scheet in de wereld een leger ambtenaren gezet worden? Andere vraag dan. Loopt de wereldhandel op dit moment zo stroef juist dóór de onmogelijkheid van die verdragen? Volgens Nigel Farage (initiatiefnemer brexit) is dat inderdaad zo. Het is in ieder geval een gevaarlijke ontwikkeling die de wereldvrede bedreigt. Oorzaak van WO2 was ook eerst schulden met gevolg protectionisme. De bron waar Celente het ook steeds over heeft. In 2017 zullen we in ieder geval nog heel veel horen over handelsverdragen. Of, beter gezegd, handelsoorlogen.
Politiek
Als je over handelsverdragen spreekt, spreek je niet meer over vrije handel tussen bedrijven en multinationals maar over politiek. Daarbij draait tegenwoordig de economie voor méér dan 60% op de staatsuitgaven. Staatsuitgaven die op hun beurt draaien op steeds meer schulden. Daarom is men zo bang voor politieke ontwikkelingen. Eerst brexit en toen werd onverwachts Trump gekozen. Maar er hangt meer in de lucht. Het referendum Italië wat uiteindelijk naar een “Exitaly” kan gaan leiden. In 2017 de presidentsverkiezing Frankrijk waarin Marie le Pen steeds sterker en sterker wordt. Het woord “Fraxit” wordt al genoemd. De Duitse verkiezingen met de nieuwe AFD. PVV in Nederland. Het kan allemaal de Brusselse dictatuur bedreigen. Het zou de ondergang van de wereld betekenen? Welnee. Laat je niks wijsmaken door hun media. Het grootste gevaar is en blijft nog altijd “schulden, schulden, en nog meer schulden”. Dat is de oorzaak. Daarna komen de gevolgen pas. Vooral bij de stijgende rentes van dit moment gaan de schulden grote gevolgen hebben. Oorzaak en gevolg zal men proberen om te keren, zoals gebruikelijk tegenwoordig in de politiek en media. Trap er niet in. Griekenland en Portugal zijn er ook nog lang niet. Sterker nog, komen gewoon terug op de agenda in de nieuwste Eurocrisis als de rentes (en vooral de spreads daarop) blijven stijgen. Maar een ding is wel zeker, als het ergens fout gaat, dan staan er altijd weer naast het politieke pluche weer bakken met water klaar om de handen in onschuld te wassen.
Al met al was 2016 een heel onzeker jaar. Aan de vooruitzichten te zien zal dat in 2017 nog wel een paar maatjes erger worden. Onzekerheid is altijd slecht voor de markten maar ook altijd uitstekend voor goud en zilver. Ook dat zagen we in 2016. Nu bestaan “zekere” markten niet zo vaak, en zeker nooit lang, maar de hoge maat van “onzekerheid” kan voor goud en zilver opnieuw heel goed uitpakken in 2017. Degenen die voorspellingen gaan doen in 2017 verklaar ik voor gek. Als er iets niet voorspelbaar is, dan is dat 2017 wel. Je kunt hooguit wat verschillende scenario’s naast elkaar zetten op dit moment.
Scenario 1
De economie groeit als kool. Vooral gedreven door veel te lang veel te lage rentes, door gigantisch veel nieuwe extra schulden en de 80 miljard per maand van de ECB. Ondernemers, consumenten en politiek zijn weer gigantisch aan het overdrijven. Vergelijkbaar (of nog erger) dan de jaren 2006, 2007 en 2008. De jaren vlak voor de grote knal. Dat er een nieuwe recessie aankomt, is geen voorspelling maar een zekerheid. Het gebeurt immers altijd als alles en iedereen alleen maar omhoog kijkt. De stijgende rentes op dit moment is het vuurtje aan de lont van het kruitvat. De armoede neemt steeds verder toe en het vertrouwen in de politiek krijgt een gevaarlijke deuk. Schuldencrisis 3.0 is dan helemaal terug. Alleen wel met 50% méér schulden dan 2008 (de 2.0 versie). Het gevolg kan zijn dat de obligatiemarkt overwegend gaat dumpen. Dan lopen de rentes hoog op. Niet op inflatie maar op de risicofactor. De spreads tussen goede en slechte landen (noord-zuid Europa o.a.) loopt dan weer hoog op. Als dit gebeurt dan kan het systeem als geheel gaan crashen. Tenzij de ECB weer in kan grijpen, maar deze hebben immers geen middelen meer. In deze situatie kunnen ze niks meer doen.
Scenario 2
Centrale banken grijpen opnieuw in en gaan de rentes weer wat drukken. Het lukt hiermee een zachte landing te creëren. De rust op de obligatiemarkt keert weer terug. De politieke soep van verkiezingen wordt wat minder heet gegeten als opgediend. Als blijkt dat GB en de VS helemaal niet door het putje gaan nu men niet meer het socialistisch pad volgt, zal de rust wat terugkeren. Vooral als men ziet dat het grote voorbeeld van de wereld (Venezuela) wél door het putje gaat. En, belangrijker nog, het vertrouwen in de politiek zal herstellen. Omslag in politieke richting (socialisme/liberalisme) is van alle tijden en het wisselt elkaar altijd weer af na een jaartje of 8. We modderen en flodderen nog een jaartje door zo. En intussen lijkt het of alles goed gaat. De economie draait op de 80 miljard per maand van de ECB. Voor goud en zilver blijft wel de onzekerheid zwaar wegen. Want hoe je het ook bekijkt, de economie draait niet zoals het hoort en is verre van gezond. Het is kunstmatig en geheel overheid en centrale bank gestuurd.
Buiten de scenario’s om verandert de wereld in rap tempo op veel meer gebieden die stuk voor stuk invloed zullen hebben. Dat is de automatisering die op dit moment harder gaat dan wij aan kunnen. Een rechtstreeks gevolg daarvan is het mislukken van de tweede Maasvlakte. Het heeft de Nederlandse belastingbetaler vele miljarden gekost en blijkt nu totaal overbodig. Die groei in zeecontainers kwam er niet en zal er ook nooit komen. Zelfs in onze huidige groei loopt deze groei zwaar achter. Juist door de groei in automatisering en robotisering komt er steeds meer industrie terug uit lage lonen landen. Als voorbeeld, kijk eens naar de textielindustrie. Al 2000 jaar puur handwerk. Nu niet meer. Het draait al in hightech. Fabrieken die dag en nacht doordraaien zonder personeel. Geen verlichting, geen verwarming, zelfs een kantine is niet meer nodig. Zelfs de energie voor de robots komt al uit eigen zonnepanelen, windmolens en bio-energie. Het stopt allang niet meer bij onbemande tankstations en onbemande bankzaken. Dit gaat direct opkomende markten hard raken. Dat is wat we al zien op dit moment. Ze bleven, tegen alle verwachting in, in 2016 zwaar achter. 2017 zal echt niet anders worden. Chinese export valt steeds harder terug. En daarmee natuurlijk ook de import in de Rotterdamse haven. Daarnaast is er ook een grote terugval in de maak-industrie. De diensten-industrie groeit wel hard. Die verschuiving is er ook nog. De Westerse consument koopt minder producten en meer diensten. Dat was ook de reden dat de grondstofprijzen zo hard daalden de laatste jaren, terwijl de economie gewoon matig doorgroeide. Het heeft menige belegger op het verkeerde been gezet. De ijzeren wetten van vroeger gelden niet meer.
Dan kennen we de veranderende wereld van de energievoorziening. Ook dit heeft enorme gevolgen voor de wereldeconomie. Gas en olie worden steeds meer overbodig, vooral naar de toekomst toe. Dit zal het Midden-Oosten geen goed doen. Kan voor extra onrust gaan zorgen wat de wereldvrede extra onder druk zet.
Uiteindelijk zal de vergaande automatisering onze wereld wel beter maken, maar de veranderingen zullen eerst grote negatieve gevolgen kunnen hebben. De hele maatschappij zal anders ingericht moeten worden want inflatie omhoog manipuleren om daar dan schulden op te plakken tegen extreem lage rentes, gaat een keer muurvast lopen. Zeker nu de arbeidsparticipatie steeds meer zal afnemen. Overigens een trend die al onafgebroken 40 jaar lang gaande is. Werkloosheid wegpoetsen door steeds méér en nog méér ambtenaren gaat ook vastlopen. Dit drijft schulden alleen maar hoger op. Probleem is dat er geen ander systeem is. Men dacht het wel even na de onderzoeken en publicaties van Karl Marx en Friedrich Engels, maar dat systeem heeft bewezen altijd te falen. Daarna kwam de variant het Maoïsme wat nog veel meer faalde. Er is dus geen ander systeem, ook al is dit verre van ideaal en zal het ooit vast lopen. Ook in het liberalisme en kapitalisme zal er door de politiek herverdeeld moeten worden en sociale vangnetten in stand worden gehouden. Maar door te overdrijven door teveel uitgaven vanaf begin 90er jaren heeft ertoe geleid dat overheden veel te groot werden met hopeloze schulden. Helaas wordt dit alleen maar erger en erger. Steeds méér schulden bij een steeds grotere en duurdere overheid. Dit is inmiddels al zover dat een normale weg terug naar een duurzame en stabiele overheid uitgesloten is. Daar gaat een Trump, brexit, of wat voor stroming dan ook, niks meer aan veranderen. Hoe dan ook, we zullen verder moeten in dit systeem. Na Marx en Mao is er ook nooit meer iemand geweest die iets anders kon bedenken. Het systeem werkt ook wel perfect, daar zit ook het probleem niet. Nogmaals, het probleem is “schulden”. De rest is allemaal gevolg.
2017 zal dus naar verwachting geheel in het teken komen te staan van rente en protectionisme. Beide levensgevaarlijk.
Nog een gouden tip voor 2017:
Of je nu aandelen of goud en zilver wilt kopen of verkopen, volg nooit de media op. Ga nooit af op onheilsberichten. Vergeet het nieuws. 2016 heeft ons geleerd dat bij elk doemscenario (brexit, Trump) de aandelen door het dak gingen i.p.v. door het putje. Eigenlijk is dit niks nieuws want dat was altijd al zo. Vergeet het nieuws, vergeet de media, maar kijk of iets hoog of laag staat. Vooral of iets overgewaardeerd of ondergewaardeerd staat. Dit is ook wat Warren Buffet al 50 jaar lang beleggers duidelijk probeerde te maken. Goud is onder de 1200 niet te duur. Vergeet dagkoersen, daar wordt je knettergek van. Kijk naar de grotere lijnen. Aandelen kunnen nog een lange tijd goed gaan, want de gemm. PE (koers/winst) verhouding staat nog steeds laag t.o.v. de huidige rente. Daarbij worden aandelen geholpen door de 80 miljard euro extra per maand van de ECB, welke nog tot minimaal eind 2017 zal voortduren. Daaroverheen hebben we nog de 0-2/0-2 grenzen. Zolang GDP en inflatie beide tussen 0 en 2% blijven hangen, gaan aandelen omhoog. Hierin zie ik nog lang geen verandering. In de verste verte nog niet.
Voor goud en zilver spelen totaal andere fundamentals. Hier is de rentestand en inflatieverwachting de grootste drijfveer. Nooit los van elkaar zien, maar altijd ”samen”, rente min inflatie. Ofwel de reële rente. Daarom is het niet onverstandig zowel goud als aandelen in portfolio te nemen. Zeker nu, een tijd waarin niks meer te voorspellen valt en men geheel is overgeleverd aan onzekerheid. Hoe meer onzekerheid, hoe meer spreiding. Hoe meer spreiding, hoe meer het is uitgesloten dat je portfolio op verlies komt te staan. Wiskundig gezien blijft er dan alleen winst over.
Goud 2016 staat in het teken van een grote uptrend tot eind juni, daarna een lange downtrend. Op 31-12-2015 sloot goud op 1060. Nu rond de 1170. Sinds 2 januari tot nu toch een heel mooi rendement van ruim 10%. Ik teken er onmiddellijk voor als we dit in 2017 gaan halen. Niks gaat in een rechte lijn omhoog. Maar je moet wel kopen op dieptepunten.
Zilver is altijd net iets volatieler dan goud. Er zit een iets grotere hefboom op. Maar ook hier een schitterend rendement in 2016 van 13,83 naar 16,80. Goed voor ruim 20%.
Het downtrendkanaal naar beneden ziet er niet best uit. Maar het goede nieuws is wel, hoe dieper het gaat, hoe korter bij de bodem. Goed nieuws dus voor de (bij)kopers. De downtrend was te verklaren op de dreiging van een reeks renteverhogingen van de FED. Hoge rente is immers moordend voor de goud- en zilverprijs. Welnu, we hebben “geen enkele” renteverhoging gezien in 2016. En dus wordt er nu een reeks forse renteverhogingen verwacht in 2017. Ik geloof er helemaal niks van. Net zo min als ik dat geloofde in mijn blog van december 2015. Ik moet het eerst nog zien. Bedenk wel, bij deze omvang schulden is elke renteverhoging moordend voor het totale systeem. Gaat dus echt niet zomaar gebeuren. Gaat de rente, tegen alles in, alsnog omhoog, dan kan men de schuldenlast niet meer dragen en stort het hele systeem in. En dan zit je met fysiek edelmetaal ook goed. Dus waar zijn we bang voor?
Goud en zilver waren de beste assets van 2016 met ruim +10% en +20%!
Maar daar gaat het nu niet meer om. Het gaat over 2017 natuurlijk. Goud zit nu goed gepositioneerd, zowel voor stijgende rentes (problemen in het schuldensysteem) als met dalende rentes. Temeer omdat reële rentes nog steeds extreem laag zijn en laag zullen blijven, ondanks de stijgende rentes en inflatie. De centrale banken verwachten ook geen flinke toename in inflatie. Ze hadden al de grootste moeite met extreme maatregelen en meer dan 8 jaar tijd nodig om de deflatie iets onder controle te krijgen. Boven alles staat de prijs van goud niet erg ver boven de gemiddelde productiekosten. Veel dieper kan bijna niet. En tenslotte is de productie van goud al aan het afnemen op schaarste en sluiting onrendabele mijnen. Goud staat er dus heel goed voor op dit moment. Het zou mij daarom niet verbazen als het in 2017 nogmaals 10% zou stijgen. En 10% is héél veel tegenwoordig. Voor 10% moet je tegenwoordig 30 jaar lang je geld op een spaarrekening laten staan.
Disclaimer: Dit artikel is niet bedoeld als professioneel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen.
Nog even en dan is 2016 alweer voorbij. Wat een jaar was dat! Dit sloeg letterlijk alle kanten op. Wat gebeurde er veel. Het begon al in januari met een snelle beurscrash. Het bleef maar net binnen de 20% norm, wat dan officieel een correctie heet. De oorzaak was de Chinese industrie die hard terugviel en de grondstoffen die hard omlaag gingen. De markten zagen een recessie naderen. Bleek loos alarm. Een maand later stonden markten alweer even hoog. Het gaf aan dat men niet goed meer kon inschatten wat er goed gaat en wat fout. Klopt ook wel want er kwamen heel veel tegenstrijdige berichten. Dit was ook reden voor de FED om de renteverhogingen die gepland stonden elke maand opnieuw uit te stellen. Nu een jaar later is de rente nog steeds niet verhoogd. Op 14 december de zoveelste beslissing daarover.
Na een vol jaar in een enorme achtbaan gezeten, staan alle beurzen in Europa weer bijna exact even hoog dan op 2 januari. De toonaangevende 3 beurzen van de VS staan zelfs iets hoger nog. Na de crash in januari kregen we het referendum brexit. Opnieuw zou de wereld vergaan en de aandelen zakten opnieuw als bakstenen door alle bodems. De angst was het verder uit elkaar vallen van Europa. GB zou al helemaal uit elkaar vallen, want daar zouden ze niet weten hoe ze handelsverdragen moeten opmaken. De Brusselse arrogantie straalde er vanaf en onze media volgen natuurlijk Brussel met de ogen dicht. Collectief, zoals altijd. Toen onverwachts brexit toch bleek te winnen, vloog de Engelse beurs door het dak, in plaats van het voorspelde putje. De pond ging wel door het ijs, maar dat kwam de “Bank of England” wel even goed uit.
Dan hadden we nog een serie mislukte handelsverdragen van de EU. O.a. TTIP (Trans Atlantisch vrijhandelsverdrag, VS-EU) liep muurvast. De EU had een berg onmogelijke milieueisen. Gesubsidieerde milieuterroristen in heel Europa begonnen zich er ook mee te bemoeien. Daarna hadden we de Waalse melkboeren opstand tegen het verdrag met Canada. De Waalse melkboeren leven niet van melk, maar van Brussels subsidie, zo bleek. Die opkomende handelsoorlogen deed mij weer eens denken aan Gerald Celente. De man die het hele verloop van deze schuldencrisis goed voorspelde en ook heel goed kan inschatten wat er gebeurt in de winterfase van de cyclus. De rode draad van Celente in zijn vele blogs: eerst valutaoorlog, dan handelsoorlog, dan echte oorlog. Hij onderbouwt dit overigens met uitstekende argumenten. De handelsoorlog is inmiddels in volle gang. Handelsoorlog wordt gevoed door protectionisme natuurlijk. Ook Trump had beloofd zich hier hard in op te stellen. Nog vóór hij beëdigd president is, werd het TPP (Trans-Pacific Partnerschap) al min of meer opgezegd. Het gaat op dag één gebeuren van zijn presidentschap. Waar Trump de naam heeft, kan Europa er ook wat van. Op 4 december werden in Geneve grote handelsverdragen afgeblazen. Hier ging het vooral over duurzaam geproduceerde goederen uit China. Het sneuvelde uiteindelijk over goedkope zonnepanelen en elektrische fietsen uit China. Die zouden namelijk de helft goedkoper kunnen. Al met al, waarom dan dat schelden op Trump terwijl men in Brussel nog veel erger bezig is? Tja, zo werkt de politiek en hun media. Naar anderen wijzen en intussen de eigen handen in onschuld wassen.
Wat mij vooral opvalt aan al die vastlopende verdragen is de naam: “vrijhandelsverdragen”. Verdragen die zo bomvol politieke en ambtelijke regeltjes zijn gepropt, dat ik het woord “vrijhandel” niet meer herken. Het loopt allemaal muurvast. Tienduizenden ambtenaren hebben er een volle dagtaak aan, en dat soms per verdrag. Ik zie nergens meer de zogenaamde “kapitalistische vrije markt” waar iedereen zo gruwelijk op loopt te schelden. Waar is die dan? Daar is dan ook de Brusselse angst voor brexit weer. GB zou miljoenen pagina’s van al die verdragen moeten gaan herschrijven en opnieuw over gaan onderhandelen. Is dat echt zo? Moet echt op elke scheet in de wereld een leger ambtenaren gezet worden? Andere vraag dan. Loopt de wereldhandel op dit moment zo stroef juist dóór de onmogelijkheid van die verdragen? Volgens Nigel Farage (initiatiefnemer brexit) is dat inderdaad zo. Het is in ieder geval een gevaarlijke ontwikkeling die de wereldvrede bedreigt. Oorzaak van WO2 was ook eerst schulden met gevolg protectionisme. De bron waar Celente het ook steeds over heeft. In 2017 zullen we in ieder geval nog heel veel horen over handelsverdragen. Of, beter gezegd, handelsoorlogen.
Politiek
Als je over handelsverdragen spreekt, spreek je niet meer over vrije handel tussen bedrijven en multinationals maar over politiek. Daarbij draait tegenwoordig de economie voor méér dan 60% op de staatsuitgaven. Staatsuitgaven die op hun beurt draaien op steeds meer schulden. Daarom is men zo bang voor politieke ontwikkelingen. Eerst brexit en toen werd onverwachts Trump gekozen. Maar er hangt meer in de lucht. Het referendum Italië wat uiteindelijk naar een “Exitaly” kan gaan leiden. In 2017 de presidentsverkiezing Frankrijk waarin Marie le Pen steeds sterker en sterker wordt. Het woord “Fraxit” wordt al genoemd. De Duitse verkiezingen met de nieuwe AFD. PVV in Nederland. Het kan allemaal de Brusselse dictatuur bedreigen. Het zou de ondergang van de wereld betekenen? Welnee. Laat je niks wijsmaken door hun media. Het grootste gevaar is en blijft nog altijd “schulden, schulden, en nog meer schulden”. Dat is de oorzaak. Daarna komen de gevolgen pas. Vooral bij de stijgende rentes van dit moment gaan de schulden grote gevolgen hebben. Oorzaak en gevolg zal men proberen om te keren, zoals gebruikelijk tegenwoordig in de politiek en media. Trap er niet in. Griekenland en Portugal zijn er ook nog lang niet. Sterker nog, komen gewoon terug op de agenda in de nieuwste Eurocrisis als de rentes (en vooral de spreads daarop) blijven stijgen. Maar een ding is wel zeker, als het ergens fout gaat, dan staan er altijd weer naast het politieke pluche weer bakken met water klaar om de handen in onschuld te wassen.
Al met al was 2016 een heel onzeker jaar. Aan de vooruitzichten te zien zal dat in 2017 nog wel een paar maatjes erger worden. Onzekerheid is altijd slecht voor de markten maar ook altijd uitstekend voor goud en zilver. Ook dat zagen we in 2016. Nu bestaan “zekere” markten niet zo vaak, en zeker nooit lang, maar de hoge maat van “onzekerheid” kan voor goud en zilver opnieuw heel goed uitpakken in 2017. Degenen die voorspellingen gaan doen in 2017 verklaar ik voor gek. Als er iets niet voorspelbaar is, dan is dat 2017 wel. Je kunt hooguit wat verschillende scenario’s naast elkaar zetten op dit moment.
Scenario 1
De economie groeit als kool. Vooral gedreven door veel te lang veel te lage rentes, door gigantisch veel nieuwe extra schulden en de 80 miljard per maand van de ECB. Ondernemers, consumenten en politiek zijn weer gigantisch aan het overdrijven. Vergelijkbaar (of nog erger) dan de jaren 2006, 2007 en 2008. De jaren vlak voor de grote knal. Dat er een nieuwe recessie aankomt, is geen voorspelling maar een zekerheid. Het gebeurt immers altijd als alles en iedereen alleen maar omhoog kijkt. De stijgende rentes op dit moment is het vuurtje aan de lont van het kruitvat. De armoede neemt steeds verder toe en het vertrouwen in de politiek krijgt een gevaarlijke deuk. Schuldencrisis 3.0 is dan helemaal terug. Alleen wel met 50% méér schulden dan 2008 (de 2.0 versie). Het gevolg kan zijn dat de obligatiemarkt overwegend gaat dumpen. Dan lopen de rentes hoog op. Niet op inflatie maar op de risicofactor. De spreads tussen goede en slechte landen (noord-zuid Europa o.a.) loopt dan weer hoog op. Als dit gebeurt dan kan het systeem als geheel gaan crashen. Tenzij de ECB weer in kan grijpen, maar deze hebben immers geen middelen meer. In deze situatie kunnen ze niks meer doen.
Scenario 2
Centrale banken grijpen opnieuw in en gaan de rentes weer wat drukken. Het lukt hiermee een zachte landing te creëren. De rust op de obligatiemarkt keert weer terug. De politieke soep van verkiezingen wordt wat minder heet gegeten als opgediend. Als blijkt dat GB en de VS helemaal niet door het putje gaan nu men niet meer het socialistisch pad volgt, zal de rust wat terugkeren. Vooral als men ziet dat het grote voorbeeld van de wereld (Venezuela) wél door het putje gaat. En, belangrijker nog, het vertrouwen in de politiek zal herstellen. Omslag in politieke richting (socialisme/liberalisme) is van alle tijden en het wisselt elkaar altijd weer af na een jaartje of 8. We modderen en flodderen nog een jaartje door zo. En intussen lijkt het of alles goed gaat. De economie draait op de 80 miljard per maand van de ECB. Voor goud en zilver blijft wel de onzekerheid zwaar wegen. Want hoe je het ook bekijkt, de economie draait niet zoals het hoort en is verre van gezond. Het is kunstmatig en geheel overheid en centrale bank gestuurd.
Buiten de scenario’s om verandert de wereld in rap tempo op veel meer gebieden die stuk voor stuk invloed zullen hebben. Dat is de automatisering die op dit moment harder gaat dan wij aan kunnen. Een rechtstreeks gevolg daarvan is het mislukken van de tweede Maasvlakte. Het heeft de Nederlandse belastingbetaler vele miljarden gekost en blijkt nu totaal overbodig. Die groei in zeecontainers kwam er niet en zal er ook nooit komen. Zelfs in onze huidige groei loopt deze groei zwaar achter. Juist door de groei in automatisering en robotisering komt er steeds meer industrie terug uit lage lonen landen. Als voorbeeld, kijk eens naar de textielindustrie. Al 2000 jaar puur handwerk. Nu niet meer. Het draait al in hightech. Fabrieken die dag en nacht doordraaien zonder personeel. Geen verlichting, geen verwarming, zelfs een kantine is niet meer nodig. Zelfs de energie voor de robots komt al uit eigen zonnepanelen, windmolens en bio-energie. Het stopt allang niet meer bij onbemande tankstations en onbemande bankzaken. Dit gaat direct opkomende markten hard raken. Dat is wat we al zien op dit moment. Ze bleven, tegen alle verwachting in, in 2016 zwaar achter. 2017 zal echt niet anders worden. Chinese export valt steeds harder terug. En daarmee natuurlijk ook de import in de Rotterdamse haven. Daarnaast is er ook een grote terugval in de maak-industrie. De diensten-industrie groeit wel hard. Die verschuiving is er ook nog. De Westerse consument koopt minder producten en meer diensten. Dat was ook de reden dat de grondstofprijzen zo hard daalden de laatste jaren, terwijl de economie gewoon matig doorgroeide. Het heeft menige belegger op het verkeerde been gezet. De ijzeren wetten van vroeger gelden niet meer.
Dan kennen we de veranderende wereld van de energievoorziening. Ook dit heeft enorme gevolgen voor de wereldeconomie. Gas en olie worden steeds meer overbodig, vooral naar de toekomst toe. Dit zal het Midden-Oosten geen goed doen. Kan voor extra onrust gaan zorgen wat de wereldvrede extra onder druk zet.
Uiteindelijk zal de vergaande automatisering onze wereld wel beter maken, maar de veranderingen zullen eerst grote negatieve gevolgen kunnen hebben. De hele maatschappij zal anders ingericht moeten worden want inflatie omhoog manipuleren om daar dan schulden op te plakken tegen extreem lage rentes, gaat een keer muurvast lopen. Zeker nu de arbeidsparticipatie steeds meer zal afnemen. Overigens een trend die al onafgebroken 40 jaar lang gaande is. Werkloosheid wegpoetsen door steeds méér en nog méér ambtenaren gaat ook vastlopen. Dit drijft schulden alleen maar hoger op. Probleem is dat er geen ander systeem is. Men dacht het wel even na de onderzoeken en publicaties van Karl Marx en Friedrich Engels, maar dat systeem heeft bewezen altijd te falen. Daarna kwam de variant het Maoïsme wat nog veel meer faalde. Er is dus geen ander systeem, ook al is dit verre van ideaal en zal het ooit vast lopen. Ook in het liberalisme en kapitalisme zal er door de politiek herverdeeld moeten worden en sociale vangnetten in stand worden gehouden. Maar door te overdrijven door teveel uitgaven vanaf begin 90er jaren heeft ertoe geleid dat overheden veel te groot werden met hopeloze schulden. Helaas wordt dit alleen maar erger en erger. Steeds méér schulden bij een steeds grotere en duurdere overheid. Dit is inmiddels al zover dat een normale weg terug naar een duurzame en stabiele overheid uitgesloten is. Daar gaat een Trump, brexit, of wat voor stroming dan ook, niks meer aan veranderen. Hoe dan ook, we zullen verder moeten in dit systeem. Na Marx en Mao is er ook nooit meer iemand geweest die iets anders kon bedenken. Het systeem werkt ook wel perfect, daar zit ook het probleem niet. Nogmaals, het probleem is “schulden”. De rest is allemaal gevolg.
2017 zal dus naar verwachting geheel in het teken komen te staan van rente en protectionisme. Beide levensgevaarlijk.
Nog een gouden tip voor 2017:
Of je nu aandelen of goud en zilver wilt kopen of verkopen, volg nooit de media op. Ga nooit af op onheilsberichten. Vergeet het nieuws. 2016 heeft ons geleerd dat bij elk doemscenario (brexit, Trump) de aandelen door het dak gingen i.p.v. door het putje. Eigenlijk is dit niks nieuws want dat was altijd al zo. Vergeet het nieuws, vergeet de media, maar kijk of iets hoog of laag staat. Vooral of iets overgewaardeerd of ondergewaardeerd staat. Dit is ook wat Warren Buffet al 50 jaar lang beleggers duidelijk probeerde te maken. Goud is onder de 1200 niet te duur. Vergeet dagkoersen, daar wordt je knettergek van. Kijk naar de grotere lijnen. Aandelen kunnen nog een lange tijd goed gaan, want de gemm. PE (koers/winst) verhouding staat nog steeds laag t.o.v. de huidige rente. Daarbij worden aandelen geholpen door de 80 miljard euro extra per maand van de ECB, welke nog tot minimaal eind 2017 zal voortduren. Daaroverheen hebben we nog de 0-2/0-2 grenzen. Zolang GDP en inflatie beide tussen 0 en 2% blijven hangen, gaan aandelen omhoog. Hierin zie ik nog lang geen verandering. In de verste verte nog niet.
Voor goud en zilver spelen totaal andere fundamentals. Hier is de rentestand en inflatieverwachting de grootste drijfveer. Nooit los van elkaar zien, maar altijd ”samen”, rente min inflatie. Ofwel de reële rente. Daarom is het niet onverstandig zowel goud als aandelen in portfolio te nemen. Zeker nu, een tijd waarin niks meer te voorspellen valt en men geheel is overgeleverd aan onzekerheid. Hoe meer onzekerheid, hoe meer spreiding. Hoe meer spreiding, hoe meer het is uitgesloten dat je portfolio op verlies komt te staan. Wiskundig gezien blijft er dan alleen winst over.
Goud 2016 staat in het teken van een grote uptrend tot eind juni, daarna een lange downtrend. Op 31-12-2015 sloot goud op 1060. Nu rond de 1170. Sinds 2 januari tot nu toch een heel mooi rendement van ruim 10%. Ik teken er onmiddellijk voor als we dit in 2017 gaan halen. Niks gaat in een rechte lijn omhoog. Maar je moet wel kopen op dieptepunten.
Zilver is altijd net iets volatieler dan goud. Er zit een iets grotere hefboom op. Maar ook hier een schitterend rendement in 2016 van 13,83 naar 16,80. Goed voor ruim 20%.
Het downtrendkanaal naar beneden ziet er niet best uit. Maar het goede nieuws is wel, hoe dieper het gaat, hoe korter bij de bodem. Goed nieuws dus voor de (bij)kopers. De downtrend was te verklaren op de dreiging van een reeks renteverhogingen van de FED. Hoge rente is immers moordend voor de goud- en zilverprijs. Welnu, we hebben “geen enkele” renteverhoging gezien in 2016. En dus wordt er nu een reeks forse renteverhogingen verwacht in 2017. Ik geloof er helemaal niks van. Net zo min als ik dat geloofde in mijn blog van december 2015. Ik moet het eerst nog zien. Bedenk wel, bij deze omvang schulden is elke renteverhoging moordend voor het totale systeem. Gaat dus echt niet zomaar gebeuren. Gaat de rente, tegen alles in, alsnog omhoog, dan kan men de schuldenlast niet meer dragen en stort het hele systeem in. En dan zit je met fysiek edelmetaal ook goed. Dus waar zijn we bang voor?
Goud en zilver waren de beste assets van 2016 met ruim +10% en +20%!
Maar daar gaat het nu niet meer om. Het gaat over 2017 natuurlijk. Goud zit nu goed gepositioneerd, zowel voor stijgende rentes (problemen in het schuldensysteem) als met dalende rentes. Temeer omdat reële rentes nog steeds extreem laag zijn en laag zullen blijven, ondanks de stijgende rentes en inflatie. De centrale banken verwachten ook geen flinke toename in inflatie. Ze hadden al de grootste moeite met extreme maatregelen en meer dan 8 jaar tijd nodig om de deflatie iets onder controle te krijgen. Boven alles staat de prijs van goud niet erg ver boven de gemiddelde productiekosten. Veel dieper kan bijna niet. En tenslotte is de productie van goud al aan het afnemen op schaarste en sluiting onrendabele mijnen. Goud staat er dus heel goed voor op dit moment. Het zou mij daarom niet verbazen als het in 2017 nogmaals 10% zou stijgen. En 10% is héél veel tegenwoordig. Voor 10% moet je tegenwoordig 30 jaar lang je geld op een spaarrekening laten staan.
Disclaimer: Dit artikel is niet bedoeld als professioneel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen.