In eerdere blogs werd uitgelicht waarom de prijs van edelmetaal zo afhankelijk is van de reële rente. Reële rente is “rente min inflatie”. Daarbij kijkt men vooral naar de 10 years US treasury en voor de eurozone naar de Duitse 10 jaars bund. Prijs goud en zilver stijgt vooral hard indien de reële rente negatief is, of, beter nog, de toekomstverwachting hiervan negatief is. Het momentum doet er niet toe. Prijzen van alles wordt gedreven door toekomstverwachting. Logisch natuurlijk, want beleggen is ook toekomstverwachting. Maar wat is nu de toekomstverwachting van reële rente (en daarmee de prijs van goud en zilver)? Op deze rente gaan we nu weer een stapje verder dan in mijn vorige blog.
Onderstaande grafiek is waarschijnlijk de meest belangrijkste grafiek aller tijden. Die hoort in iedere beleggerskop midden op de display te staan. Dag en nacht. Daarom heb ik deze al vaak gebruikt in mijn eerdere blogs.
Hierin zie je duidelijk 2 cycli: 1900-1949 en 1949-2020. We zien in die cycli eerst rente van heel laag alleen maar omhoog klimmen, daarna kan het alleen maar omlaag. We zien hierin ook twee eerdere cycli, maar die laten we buiten beschouwing. De 4e cyclus (1949-2020) is een exacte afspiegeling van de 3e (1900-1949), alleen heel veel sterker en hoger opgeblazen. Elke cyclus eindigt in een totale reset, waarna de nieuwe cyclus begint met een wederopbouw. Tussen 1945 en 1947 werden bijna alle valuta’s in de wereld afgeschaft, waarna er een nieuwe valuta werd ingevoerd. In Nederland kennen we het tientje van Lieftinck. Het doel hiervan was het saneren van alle overheidsschulden wereldwijd. Zonder schulden is het immers gemakkelijk opnieuw beginnen en opbouwen. Pas daarna kan de rente weer omhoog. In een blog van jaren geleden schreef ik eens dat de rente op bijna nul stond en dit waarschijnlijk het absolute dieptepunt zou zijn. Blijkt nu dus niet zo te zijn. Kijk maar eens naar onderstaande grafiek:
Deze grafiek geeft een mandje van overheidsschulden weer van vele landen. Het gedeelte van negatieve rentes is sterk groeiende, inmiddels al meer dan 30% van de totale schulden (13 triljoen!). Was het vorig jaar nog alleen maar op kort geld (geldmarkt), inmiddels staat het al negatief op de 20 jaars obligaties (kapitaalmarkt). De Duitse 10 jaars bund staat nu sinds kort ook onder nul procent. De Zwitserse 10 jaarsrente staat nu op -0,55% (!!). Dit bij een inflatie van nu 0% (YoY) eurozone. Daarbij zet de trend gewoon door. Toch kan dit geen stand houden. Deze ontwikkeling heeft gruwelijke gevolgen voor onze economie en welvaart. Opnieuw stel ik mij de vraag, kunnen we nog lager? Of is dit nu echt het dieptepunt? Het grote voordeel van negatieve rente is dat we hiermee onbeperkt schulden kunnen gaan maken. Je krijgt immers geld betaald als je gaat lenen. Vroeger bracht beleggen rente op, nu in deze tijd brengt lenen geld op. Op deze manier wordt de schuldencrisis, die al sinds 2008 gaande is, nu opgelost. En eigenlijk niet alleen bij de overheid. We zagen al een gevaarlijke trend bij multinationals. Deze gingen tegen extreem lage rentes geld lenen om eigen aandelen in te kopen. Hierop levert het dividend van die aandelen méér op dan de rentelast groot is. Verdeeld over minder uitstaande aandelen, stijgt daarmee de waarde per aandeel ook nog eens. Ook deze trend zet zich door. Vandaar ook dat je bij multinational aandelen ook een steeds hoger dividend ziet ondanks dat de bedrijfswinsten onder druk staan.
Waarom kan de rente niet meer omhoog?
En dan nu de hamvraag, “wat is de toekomstverwachting van reële rente?”. Ik durf met 100% zekerheid te stellen die die onmogelijk omhoog kan. En wel om meerdere redenen. Ten eerste is de schuldenberg veel te hoog. Als hier een fatsoenlijke rente op betaald zou worden, zijn bijna alle overheden in één klap niet meer solvabel. Kortom, de rentelast zou dan niet meer op te brengen zijn op zulke hoge schulden. Ten tweede, doordat hoge schulden heel deflationair werkt, hebben we nu geen inflatie meer. Het hele systeem is immers gebaseerd op dat inflatie de schulden op termijn doet verdampen. Ten derde, de schulden lopen steeds harder op waardoor reden 1 en reden 2 worden versterkt. Dit alsmaar “versterken” moet je zien als een neerwaartse spiraal waaruit je niet meer kunt ontsnappen zonder een totaal faillissement. Dát is de reden dat op het einde van de hierboven beschreven rentecyclus nooit en te nimmer de rente kan gaan stijgen (=lente) zonder totale reset van de valuta’s. Dit gaat onherroepelijk komen. Ook hier durf ik alweer een gewaagde uitspraak op te doen, “dit gebeurt met 100% zekerheid”. Alleen, niemand weet “hoe” en “wanneer”.
Kan rente dan nog verder omlaag?
Alweer een grote hamvraag. Niemand die dit weet. Voorlopig zakken rentes steeds verder onder nul. Bovendien ook voor steeds langere looptijden tot aan de 30 jaars aan toe op dit moment. Pensioenfondsen, verzekeringsmaatschappijen, banken, en enkele andere institutionele beleggers betalen al negatieve rentes op hun beleggingen. Dit kun je niet vol blijven houden en faillissementen zijn op langere termijn onvermijdelijk. Particulieren zitten met hun spaargeld al ver onder nul. 0,4% rente op spaarrekeningen min 1,2% rendementsheffing is nu al -0,8% in het rood. Cash geld onder het matras en buiten de fiscus levert dus 0,8% rendement op. Dus als de rente nog verder zakt, zal er onvermijdelijk een punt komen waarop men cash geld zal moeten gaan afschaffen. Dit zal extreme gevolgen gaan hebben op fysiek goud en zilver. De economie van zwart geld en crimineel geld zal toch door blijven draaien, hoe dan ook. Dit zal de prijs van edelmetaal opdrijven naar ongekende hoogtes. Waarschijnlijk is dit nu al aan de gang. Denk er nogmaals om, het komt altijd eerder dan dat het daadwerkelijk zover is. Dit is dan weer de eerder besproken “toekomst verwachting”. Wacht het moment zelf dus niet af, want dan ben je onherroepelijk te laat. De vraag is hierbij of negatieve rente lang kan blijven bestaan.
Waarom kan negatieve rente niet lang duren?
Vooral banken hebben hiermee geen verdienmodel meer. Je kunt erop wachten dat de eerste grote banken binnenkort al om gaan vallen. Voor Italiaanse banken is zelfs 29 juli een erop of eronder moment. Dat is volgende week al. Bij omvallende banken stopt de totale economie, zoals we al zagen in 2008. Maar toen hadden banken nog wél een verdienmodel met rentes van plus 4% a 6% waarin ruim 2% a 3% reële rente. Dus redden van banken heeft nu geen enkele zin meer. Daarbij kan het ook niet meer, want dan zal er blijvend geld naar toe moeten stromen van de belastingbetalers. Ook pensioenfondsen moeten blijven korten op de pensioenen, waardoor gepensioneerden steeds verder in de armoede gedrukt worden en hierdoor geen bijdrage in de economie meer leveren. Doordat er geen pensioenvooruitzichten meer zijn, gaan mensen steeds meer zelf sparen. Ook dat is slecht voor de economie. Om hiermee maar slechts één van de vele neveneffecten te noemen. Een andere is bijvoorbeeld het opdrijven van vastgoed tot bubbels. Ook dat zien we nu al. Maar zo zijn er vele voorbeelden te noemen die gigantisch fout gaan op de negatieve rentes. Te veel om op te noemen.
Door de negatieve rentes wordt er natuurlijk steeds meer geleend. Die schulden stapelen zich steeds hoger op. Dit komt vrijwel zeker op een punt dat beleggers gaan afhaken en massaal uit die negatieve obligaties stappen. Dit gaat rentes tot grote hoogtes doen opdrijven waardoor de rentelast voor overheden te hoog wordt. Omvallende banken zal wel het ergste zijn wat kan gebeuren. Het gevolg dáárvan is vrijwel zeker een grote crash op de obligatiemarkt met extreem hoge rentes tot gevolg. Toch kan dit nog wel even duren want centrale banken staan continue klaar om de vrijgevallen obligaties op te kopen. Dit doen ze dan ook gretig bij elke oplopende spread in obligaties (spread = verschil in rentes tussen goede en slechte leningen, zoals bijv. Griekenland – Duitsland). De centrale bank van Japan heeft daarmee nu voor 80% (!!) van alle overheidsobligaties in handen. In Europa zagen we die maatregelen al van de ECB om een crash op obligaties op te vangen in 2011 op Griekenland, Spanje en Portugal. Ook de ECB gaat hiermee ook rap naar die 80% van Japan. Dit alles zal deflatie steeds hoger gaan opdrijven. Ook dit is een niet meer te stoppen spiraal naar beneden. Buiten dat is het de vraag of de ECB nog wel solvabel kan zijn. De BoJ is dat in elk geval al lang niet meer en het draait nog steeds door als een zombie. Het kan omdat Japan alle obligaties binnenlands zijn aangekocht. In Europa is dat niet het geval. Dus als buitenlandse instituten de obligaties massaal te koop zetten, krijg je een totale instorting van ongekende omvang.
Daarnaast blaast negatieve rentes een grote bubbel op in vastgoed en aandelen. Die bubbels kunnen gaan knappen bij de eerste omvallende grote banken. Goud en zilver gaan ook bubbels vormen maar loopt nu nog ver achter. Het wachten is op de banken. De eerste trigger.
Om nog duidelijker te maken hoe de rentecyclus is opgebouwd, is in deze grafiek de rentecyclus geplaatst in de Kondratieff jaargetijden. Want rentecyclus is de Kondratieff cyclus. Die jaargetijden met hun eigenschappen kun je opzoeken in mijn eerdere blogs.
Op de agenda in dit verhaal staat op 29 juli in ieder geval het “erop of eronder” van de Italiaanse banken. Daarna het Italiaans referendum in oktober over “EXITALY”. Het splinternieuwe woord wat het volgende land dat de EU gaat verlaten aankondigt.
Disclaimer: Dit artikel is niet bedoeld als professioneel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen.
In eerdere blogs werd uitgelicht waarom de prijs van edelmetaal zo afhankelijk is van de reële rente. Reële rente is “rente min inflatie”. Daarbij kijkt men vooral naar de 10 years US treasury en voor de eurozone naar de Duitse 10 jaars bund. Prijs goud en zilver stijgt vooral hard indien de reële rente negatief is, of, beter nog, de toekomstverwachting hiervan negatief is. Het momentum doet er niet toe. Prijzen van alles wordt gedreven door toekomstverwachting. Logisch natuurlijk, want beleggen is ook toekomstverwachting. Maar wat is nu de toekomstverwachting van reële rente (en daarmee de prijs van goud en zilver)? Op deze rente gaan we nu weer een stapje verder dan in mijn vorige blog.
Onderstaande grafiek is waarschijnlijk de meest belangrijkste grafiek aller tijden. Die hoort in iedere beleggerskop midden op de display te staan. Dag en nacht. Daarom heb ik deze al vaak gebruikt in mijn eerdere blogs.
Hierin zie je duidelijk 2 cycli: 1900-1949 en 1949-2020. We zien in die cycli eerst rente van heel laag alleen maar omhoog klimmen, daarna kan het alleen maar omlaag. We zien hierin ook twee eerdere cycli, maar die laten we buiten beschouwing. De 4e cyclus (1949-2020) is een exacte afspiegeling van de 3e (1900-1949), alleen heel veel sterker en hoger opgeblazen. Elke cyclus eindigt in een totale reset, waarna de nieuwe cyclus begint met een wederopbouw. Tussen 1945 en 1947 werden bijna alle valuta’s in de wereld afgeschaft, waarna er een nieuwe valuta werd ingevoerd. In Nederland kennen we het tientje van Lieftinck. Het doel hiervan was het saneren van alle overheidsschulden wereldwijd. Zonder schulden is het immers gemakkelijk opnieuw beginnen en opbouwen. Pas daarna kan de rente weer omhoog. In een blog van jaren geleden schreef ik eens dat de rente op bijna nul stond en dit waarschijnlijk het absolute dieptepunt zou zijn. Blijkt nu dus niet zo te zijn. Kijk maar eens naar onderstaande grafiek:
Deze grafiek geeft een mandje van overheidsschulden weer van vele landen. Het gedeelte van negatieve rentes is sterk groeiende, inmiddels al meer dan 30% van de totale schulden (13 triljoen!). Was het vorig jaar nog alleen maar op kort geld (geldmarkt), inmiddels staat het al negatief op de 20 jaars obligaties (kapitaalmarkt). De Duitse 10 jaars bund staat nu sinds kort ook onder nul procent. De Zwitserse 10 jaarsrente staat nu op -0,55% (!!). Dit bij een inflatie van nu 0% (YoY) eurozone. Daarbij zet de trend gewoon door. Toch kan dit geen stand houden. Deze ontwikkeling heeft gruwelijke gevolgen voor onze economie en welvaart. Opnieuw stel ik mij de vraag, kunnen we nog lager? Of is dit nu echt het dieptepunt? Het grote voordeel van negatieve rente is dat we hiermee onbeperkt schulden kunnen gaan maken. Je krijgt immers geld betaald als je gaat lenen. Vroeger bracht beleggen rente op, nu in deze tijd brengt lenen geld op. Op deze manier wordt de schuldencrisis, die al sinds 2008 gaande is, nu opgelost. En eigenlijk niet alleen bij de overheid. We zagen al een gevaarlijke trend bij multinationals. Deze gingen tegen extreem lage rentes geld lenen om eigen aandelen in te kopen. Hierop levert het dividend van die aandelen méér op dan de rentelast groot is. Verdeeld over minder uitstaande aandelen, stijgt daarmee de waarde per aandeel ook nog eens. Ook deze trend zet zich door. Vandaar ook dat je bij multinational aandelen ook een steeds hoger dividend ziet ondanks dat de bedrijfswinsten onder druk staan.
Waarom kan de rente niet meer omhoog?
En dan nu de hamvraag, “wat is de toekomstverwachting van reële rente?”. Ik durf met 100% zekerheid te stellen die die onmogelijk omhoog kan. En wel om meerdere redenen. Ten eerste is de schuldenberg veel te hoog. Als hier een fatsoenlijke rente op betaald zou worden, zijn bijna alle overheden in één klap niet meer solvabel. Kortom, de rentelast zou dan niet meer op te brengen zijn op zulke hoge schulden. Ten tweede, doordat hoge schulden heel deflationair werkt, hebben we nu geen inflatie meer. Het hele systeem is immers gebaseerd op dat inflatie de schulden op termijn doet verdampen. Ten derde, de schulden lopen steeds harder op waardoor reden 1 en reden 2 worden versterkt. Dit alsmaar “versterken” moet je zien als een neerwaartse spiraal waaruit je niet meer kunt ontsnappen zonder een totaal faillissement. Dát is de reden dat op het einde van de hierboven beschreven rentecyclus nooit en te nimmer de rente kan gaan stijgen (=lente) zonder totale reset van de valuta’s. Dit gaat onherroepelijk komen. Ook hier durf ik alweer een gewaagde uitspraak op te doen, “dit gebeurt met 100% zekerheid”. Alleen, niemand weet “hoe” en “wanneer”.
Kan rente dan nog verder omlaag?
Alweer een grote hamvraag. Niemand die dit weet. Voorlopig zakken rentes steeds verder onder nul. Bovendien ook voor steeds langere looptijden tot aan de 30 jaars aan toe op dit moment. Pensioenfondsen, verzekeringsmaatschappijen, banken, en enkele andere institutionele beleggers betalen al negatieve rentes op hun beleggingen. Dit kun je niet vol blijven houden en faillissementen zijn op langere termijn onvermijdelijk. Particulieren zitten met hun spaargeld al ver onder nul. 0,4% rente op spaarrekeningen min 1,2% rendementsheffing is nu al -0,8% in het rood. Cash geld onder het matras en buiten de fiscus levert dus 0,8% rendement op. Dus als de rente nog verder zakt, zal er onvermijdelijk een punt komen waarop men cash geld zal moeten gaan afschaffen. Dit zal extreme gevolgen gaan hebben op fysiek goud en zilver. De economie van zwart geld en crimineel geld zal toch door blijven draaien, hoe dan ook. Dit zal de prijs van edelmetaal opdrijven naar ongekende hoogtes. Waarschijnlijk is dit nu al aan de gang. Denk er nogmaals om, het komt altijd eerder dan dat het daadwerkelijk zover is. Dit is dan weer de eerder besproken “toekomst verwachting”. Wacht het moment zelf dus niet af, want dan ben je onherroepelijk te laat. De vraag is hierbij of negatieve rente lang kan blijven bestaan.
Waarom kan negatieve rente niet lang duren?
Vooral banken hebben hiermee geen verdienmodel meer. Je kunt erop wachten dat de eerste grote banken binnenkort al om gaan vallen. Voor Italiaanse banken is zelfs 29 juli een erop of eronder moment. Dat is volgende week al. Bij omvallende banken stopt de totale economie, zoals we al zagen in 2008. Maar toen hadden banken nog wél een verdienmodel met rentes van plus 4% a 6% waarin ruim 2% a 3% reële rente. Dus redden van banken heeft nu geen enkele zin meer. Daarbij kan het ook niet meer, want dan zal er blijvend geld naar toe moeten stromen van de belastingbetalers. Ook pensioenfondsen moeten blijven korten op de pensioenen, waardoor gepensioneerden steeds verder in de armoede gedrukt worden en hierdoor geen bijdrage in de economie meer leveren. Doordat er geen pensioenvooruitzichten meer zijn, gaan mensen steeds meer zelf sparen. Ook dat is slecht voor de economie. Om hiermee maar slechts één van de vele neveneffecten te noemen. Een andere is bijvoorbeeld het opdrijven van vastgoed tot bubbels. Ook dat zien we nu al. Maar zo zijn er vele voorbeelden te noemen die gigantisch fout gaan op de negatieve rentes. Te veel om op te noemen.
Door de negatieve rentes wordt er natuurlijk steeds meer geleend. Die schulden stapelen zich steeds hoger op. Dit komt vrijwel zeker op een punt dat beleggers gaan afhaken en massaal uit die negatieve obligaties stappen. Dit gaat rentes tot grote hoogtes doen opdrijven waardoor de rentelast voor overheden te hoog wordt. Omvallende banken zal wel het ergste zijn wat kan gebeuren. Het gevolg dáárvan is vrijwel zeker een grote crash op de obligatiemarkt met extreem hoge rentes tot gevolg. Toch kan dit nog wel even duren want centrale banken staan continue klaar om de vrijgevallen obligaties op te kopen. Dit doen ze dan ook gretig bij elke oplopende spread in obligaties (spread = verschil in rentes tussen goede en slechte leningen, zoals bijv. Griekenland – Duitsland). De centrale bank van Japan heeft daarmee nu voor 80% (!!) van alle overheidsobligaties in handen. In Europa zagen we die maatregelen al van de ECB om een crash op obligaties op te vangen in 2011 op Griekenland, Spanje en Portugal. Ook de ECB gaat hiermee ook rap naar die 80% van Japan. Dit alles zal deflatie steeds hoger gaan opdrijven. Ook dit is een niet meer te stoppen spiraal naar beneden. Buiten dat is het de vraag of de ECB nog wel solvabel kan zijn. De BoJ is dat in elk geval al lang niet meer en het draait nog steeds door als een zombie. Het kan omdat Japan alle obligaties binnenlands zijn aangekocht. In Europa is dat niet het geval. Dus als buitenlandse instituten de obligaties massaal te koop zetten, krijg je een totale instorting van ongekende omvang.
Daarnaast blaast negatieve rentes een grote bubbel op in vastgoed en aandelen. Die bubbels kunnen gaan knappen bij de eerste omvallende grote banken. Goud en zilver gaan ook bubbels vormen maar loopt nu nog ver achter. Het wachten is op de banken. De eerste trigger.
Om nog duidelijker te maken hoe de rentecyclus is opgebouwd, is in deze grafiek de rentecyclus geplaatst in de Kondratieff jaargetijden. Want rentecyclus is de Kondratieff cyclus. Die jaargetijden met hun eigenschappen kun je opzoeken in mijn eerdere blogs.
Op de agenda in dit verhaal staat op 29 juli in ieder geval het “erop of eronder” van de Italiaanse banken. Daarna het Italiaans referendum in oktober over “EXITALY”. Het splinternieuwe woord wat het volgende land dat de EU gaat verlaten aankondigt.
Disclaimer: Dit artikel is niet bedoeld als professioneel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen.