We lijken uit de crisis te komen. Geld werd de laatste jaren sterker (desinflatie), dus er was minder reden om je geld af te dekken met edelmetaal. Althans, zo lijkt het. Om te begrijpen wat er echt onder de motorkap mis gaat, moeten we toch weer even terug naar de kern van het probleem. Waar ik in een eerder blog al eens over schreef. Ik neem hierbij ook weer dezelfde grafiek erbij. Met zekerheid de belangrijkste grafiek die u ooit zag. Deze grafiek is de basis van de Kondratieff cyclus. In een eerdere blog heb ik deze grafiek al eens uitgelegd. Dit ga ik nu niet herhalen, maar ik neem u mee naar het einde van de grafiek, rechtsonder, waar ik dieper op in ga. Want hier eindigt ergens de cyclus en zal de nieuwe cyclus van start gaan. Een schuldenvrije start met langdurige gezonde groei en welvaart.
Maar voordat ik hier diep in duik, eerst even een uitleg wat rente is en wat het precies doet. Nog belangrijker zelfs, de relatie tussen rente – inflatie – schulden. Rente staat gelijk aan inflatie. Rente is daarom als hoofdbestanddeel een vergoeding voor inflatie. Plus een risico-opslag. Daarnaast wordt rente bepaald door vraag en aanbod van geld (lees krediet). Bij economische groei is er veel vraag naar geld. Om een zo zuiver mogelijk beeld van rente en inflatie te krijgen wordt altijd de 10 jaars staatsleningen vergeleken van o.a. VS of Duitsland. Deze rente wijkt nooit meer af dan 1% van de inflatie. In goede normale tijden ligt de rente iets boven de inflatie, en in slechte tijden er iets onder.
Rente onder de inflatie is overigens de turbo voor de activa edelmetaal. Zoals je in de grafiek kunt zien stijgt rente en inflatie in tijden van groei (lees: vraag naar geld). Bedrijven willen dan immers uitbreiden en groeien en jonge mensen willen een start maken in het leven waar o.a. een hypotheek bij hoort, dus is er vraag naar leningen. Totdat de groei te hard gaat en de centrale banken de rente moeten verhogen om de economie weer tot stilstand te brengen. Hoge rente remt natuurlijk de vraag naar krediet en daardoor krimpt de economie. De centrale bank grijpt zo laat mogelijk in zoals in 1980. Ze moesten wel want we misten toen op een haar na de hyperinflatie in zowel de VS als Europa. Hyperinflatie is immers een gevolg van te hoge groei. Renteverhoging stopt weliswaar hyperinflatie, maar heeft wel een diepe crisis tot gevolg. Die we dan ook zagen begin jaren 80. Dit is dus wat renteverhoging doet, een diepe crisis veroorzaken.Met vele faillissementen en massaontslagen tot gevolg.
Een economie moet heel sterk zijn om dit te kunnen doorstaan. Eind jaren 80 zagen we de zwakkere economieën hier dan ook aan bezwijken, zoals de USSR en ex Joegoslavië. Vergeet hierbij niet dat rente altijd gelijk staat aan inflatie. Het volgt 1 op 1. Meestal heeft zulke hoge rente/inflatie oorlog tot gevolg zoals WO1 en de oorlog in ex Joegoslavië eind 80er jaren (eind zomer in de Kondratieff cyclus). Vanaf 1980 gingen we over naar het tweede gedeelte in de Kondratieff cyclus (herfst, winter), zoals duidelijk te zien in de grafiek. Hier speelt dan het tegenovergestelde. Wat dalende rente/inflatie precies doet ga ik niet dieper op in, maar dat is na te lezen in bovenstaande link naar het eerdere blog.
Rente/inflatie/schulden en de eindfase
Nu we snappen wat rente doet met ons en onze welvaart, gaan we kijken wat er nu staat te gebeuren nu de rente helemaal is afgedaald tot het einde (0%). Rente werd sinds 2008 omlaag gemanipuleerd door de centrale banken om de economie draaiende te houden. Dit doet men door de aanbodzijde te manipuleren door het zelf opkopen van staatsleningen. Lage rente brengt groeiende economie en dat is dringend noodzakelijk omdat alleen hierdoor de te hoog opgelopen schulden kunnen worden afgelost. Maar de economieën zitten zo bomvol schulden, dat men niet meer kan groeien. Het dilemma van deze tijd. Er is in tegenstelling tot de jaren 70 geen vraag meer naar geld (lees: krediet). Geen vraag en veel aanbod laat rente (lees tevens: inflatie) dalen. Ondanks de lage rente ging men toch schulden aflossen i.p.v. krediet nemen. Aflossen haalt ook nog eens geld uit omloop wat inflatie nog harder doet dalen. De spiraal naar beneden. De oplossing lijkt dan ook erg voor de hand te liggen: we houden de rente net zolang laag totdat de schulden zijn afgelost. Daarna kunnen we weer groeien. Groeien wil zeggen, krediet nemen om nieuwe auto’s te kopen, nieuwe huizen of nieuwe fabrieken te bouwen. Tenminste, zo hoopt men dat het zal gaan. Maar zo gaat het niet. Schulden groeien alleen maar. En juist dat is nu net de reden waar we momenteel dat kleine beetje economische groei aan te danken hebben. Dus i.p.v. aan de oplossingen te werken, gingen we juist dieper in het probleem. Dit is waar centrale bankiers nu zo bang voor zijn. De BIS waarschuwde onlangs nog hiervoor en eerder was het Trichet die dat deed (ex president ECB). Hier ook regelmatig de beschuldigende vinger richting politiek wijzend. Particulieren en bedrijven bouwen wel langzaam hun schulden af door te bezuinigen of door saneringen (lees faillissementen) bij de zwakkeren. Dit laatste, faillissementen, is ook een vorm van schuldafbouw. Maar de politiek bouwt geen schulden af uit angst voor onrust onder de bevolking. De politiek koos de gemakkelijkste weg door belastingverhogingen welke de economie steeds verder afbreekt. Van de noodzakelijke hervormingen kwam niks terecht. Dit valt ook ver buiten het socialistische patroon. Een grote verzorgingsstaat eeuwig door schuldverhoging overeind houden kan helaas niet.
Kort samengevat: de centrale banken houden de rente lange tijd zo laag mogelijk om enerzijds de economie draaiende te houden en anderzijds met het doel in die tijd de schulden weg te werken. Het kopen van tijd als het ware. Desondanks zien we dat schulden uit de echte economie zich in snel tempo verplaatsen naar overheidsschulden. Per saldo zelfs met oplopende schulden. Dit omdat door lage groei de inkomsten van de overheden hard dalen. Dat zagen we al eens escaleren in zuid Europa met een domino effect op de hele knoflookzone. Rente lange tijd laag houden is als een bal steeds dieper onder water drukken. Op een bepaald moment lukt dat niet meer. Als staatsschulden te hard blijven oplopen krijg je onvermijdelijk een punt waarop de financiële markten een risico-opslag gaan eisen. Op dat moment spuit de rente als een raket de lucht in. Investeerders rennen dan allemaal tegelijk naar de nooduitgang. Dit kan zomaar ergens in de wereld gaan gebeuren waarna er een nieuw domino effect zal ontstaan. Op zulk moment heb je een nieuwe schuldencrisis gelijk aan 2008. Men vermoed sterk dat die eerste fatale dominoblok gaat vallen in Argentinië. Dit zal dan meteen de rente in heel zuid Amerika opjagen omdat het soortgelijke economieën zijn. Het wachten is vermoedelijk op de eerste signalen dat Argentinië de rente op hun schulden niet meer kan betalen. Dit kan elk moment al gebeuren. De lage rente heeft de politiek aangezet om juist géén schulden af te lossen. Het is immers gemakkelijk uitgeven met gratis geld. Bovendien ligt dit uitstekend bij het electoraat. Dit heeft nu een monster gecreëerd waarvan de uitwerking gruwelijke gevolgen kan hebben.
Een overheid met te hoge schulden gaat te maken krijgen met renteverhoging door dumpen van obligaties. En dat is absoluut géén renteverhoging die bij een Kondratieff lente hoort. Kondratieff lente is een gezonde rente/inflatie stijging op gezonde groei gebaseerd. Dit soort gezonde groei kan alleen maar plaatsvinden ná een totale schuldafbouw of sanering. Dit betekent letterlijk dat het onmogelijk is om uit de huidige situatie naar een nieuwe cyclus over te stappen. Zo heeft Kondratieff dat ook omschreven, en juist dit was de belangrijkste reden om hem de mond te snoeren door hem de doodstraf te geven. Deze kennis mag de bevolking niet weten, want dit vernietigt het vertrouwen in de economie en overheid. Een economie en welvaart is namelijk geheel op vertrouwen gebaseerd. Daarom staan de wijze lessen van Kondratieff in geen enkel economieboek van school. De rente/inflatie piramide 1949 – 2014 in de grafiek (4e cyclus) snappen daarom de meeste mensen niet. Zelfs hooggeleerde economen niet. Ze hebben het nooit geleerd. Centrale bankiers daarentegen weten donders goed hoe dit haasje hoest, maar zullen er nooit over spreken.
Vaak wordt de relatie tussen “rente – inflatie – schulden” niet goed begrepen. Deze grafiek brengt dat in beeld. Vandaar dat dit de belangrijkste grafiek is die u ooit zag. Mits je de relatie tussen de drie elementen snapt natuurlijk. Let vooral eens op de heftigheid van de 4e cyclus t.o.v. de 3e (1900 – 1949). Deze grafiek gaat tot 2010. Een meer recentere heb ik niet kunnen vinden, maar de rente in 2014 staat nu ver onder het niveau van 1949. Op 0% om precies te zijn. Zelfs met een negatief rendement. De volgende grafiek bevestigt dit.
Het wachten is op het eerste land waarvan de overheid de rentelast niet meer kan betalen (Argentinië?). Dit zal het startschot en tevens eerste dominoblok zijn voor een herhaling van de crisis. Wat dit met de goud- en zilverprijs zal doen leerde ons de periode 2008 – 2012. Dit is een open deur die geen toelichting behoeft. Hoe men die nieuwe crisis zal gaan oplossen is nog een open vraag. De wapens hiertegen (renteverlaging en QE’s) zijn al verbruikt en kunnen niet opnieuw worden ingezet.
Bovenstaande grafiek geeft het rendement op 10 jaars staatspapier van westerse economieën. Gecorrigeerd naar inflatie. Zwaar negatief. Hoelang pikken de financiële markten dit nog? Dat is tevens de reden dat aandelenmarkten niet naar beneden kunnen en zullen blijven groeien tot de bubbel barst. Geld stroomt zodoende naar aandelen en niet naar negatief rendement.
Daarbij zullen er nog meer bubbels barsten. Failliete overheden krijgen geen vertrouwen meer van de bevolking. Dit jaagt de tegenstellingen nationalisme/communisme op tot oorlogsniveau, zo leert de geschiedenis. Ook een van de redenen waarom overheden niet durven of kunnen bezuinigen. Een duivels dilemma.
Tenslotte, voor degenen die nog steeds geloven in een goede afloop van de crisis, raad ik aan eens te googelen naar de toename van de staatsschulden in de periode 2008 – 2014. Dit is extreem en staat in geen enkele verhouding met de inflatie. Maar daarover in een volgende blog meer.
Disclaimer: Artikelen geplaatst door Gerard zijn niet bedoeld als professioneel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen.
We lijken uit de crisis te komen. Geld werd de laatste jaren sterker (desinflatie), dus er was minder reden om je geld af te dekken met edelmetaal. Althans, zo lijkt het. Om te begrijpen wat er echt onder de motorkap mis gaat, moeten we toch weer even terug naar de kern van het probleem. Waar ik in een eerder blog al eens over schreef. Ik neem hierbij ook weer dezelfde grafiek erbij. Met zekerheid de belangrijkste grafiek die u ooit zag. Deze grafiek is de basis van de Kondratieff cyclus. In een eerdere blog heb ik deze grafiek al eens uitgelegd. Dit ga ik nu niet herhalen, maar ik neem u mee naar het einde van de grafiek, rechtsonder, waar ik dieper op in ga. Want hier eindigt ergens de cyclus en zal de nieuwe cyclus van start gaan. Een schuldenvrije start met langdurige gezonde groei en welvaart.
Maar voordat ik hier diep in duik, eerst even een uitleg wat rente is en wat het precies doet. Nog belangrijker zelfs, de relatie tussen rente – inflatie – schulden. Rente staat gelijk aan inflatie. Rente is daarom als hoofdbestanddeel een vergoeding voor inflatie. Plus een risico-opslag. Daarnaast wordt rente bepaald door vraag en aanbod van geld (lees krediet). Bij economische groei is er veel vraag naar geld. Om een zo zuiver mogelijk beeld van rente en inflatie te krijgen wordt altijd de 10 jaars staatsleningen vergeleken van o.a. VS of Duitsland. Deze rente wijkt nooit meer af dan 1% van de inflatie. In goede normale tijden ligt de rente iets boven de inflatie, en in slechte tijden er iets onder.
Rente onder de inflatie is overigens de turbo voor de activa edelmetaal. Zoals je in de grafiek kunt zien stijgt rente en inflatie in tijden van groei (lees: vraag naar geld). Bedrijven willen dan immers uitbreiden en groeien en jonge mensen willen een start maken in het leven waar o.a. een hypotheek bij hoort, dus is er vraag naar leningen. Totdat de groei te hard gaat en de centrale banken de rente moeten verhogen om de economie weer tot stilstand te brengen. Hoge rente remt natuurlijk de vraag naar krediet en daardoor krimpt de economie. De centrale bank grijpt zo laat mogelijk in zoals in 1980. Ze moesten wel want we misten toen op een haar na de hyperinflatie in zowel de VS als Europa. Hyperinflatie is immers een gevolg van te hoge groei. Renteverhoging stopt weliswaar hyperinflatie, maar heeft wel een diepe crisis tot gevolg. Die we dan ook zagen begin jaren 80. Dit is dus wat renteverhoging doet, een diepe crisis veroorzaken.Met vele faillissementen en massaontslagen tot gevolg.
Een economie moet heel sterk zijn om dit te kunnen doorstaan. Eind jaren 80 zagen we de zwakkere economieën hier dan ook aan bezwijken, zoals de USSR en ex Joegoslavië. Vergeet hierbij niet dat rente altijd gelijk staat aan inflatie. Het volgt 1 op 1. Meestal heeft zulke hoge rente/inflatie oorlog tot gevolg zoals WO1 en de oorlog in ex Joegoslavië eind 80er jaren (eind zomer in de Kondratieff cyclus). Vanaf 1980 gingen we over naar het tweede gedeelte in de Kondratieff cyclus (herfst, winter), zoals duidelijk te zien in de grafiek. Hier speelt dan het tegenovergestelde. Wat dalende rente/inflatie precies doet ga ik niet dieper op in, maar dat is na te lezen in bovenstaande link naar het eerdere blog.
Rente/inflatie/schulden en de eindfase
Nu we snappen wat rente doet met ons en onze welvaart, gaan we kijken wat er nu staat te gebeuren nu de rente helemaal is afgedaald tot het einde (0%). Rente werd sinds 2008 omlaag gemanipuleerd door de centrale banken om de economie draaiende te houden. Dit doet men door de aanbodzijde te manipuleren door het zelf opkopen van staatsleningen. Lage rente brengt groeiende economie en dat is dringend noodzakelijk omdat alleen hierdoor de te hoog opgelopen schulden kunnen worden afgelost. Maar de economieën zitten zo bomvol schulden, dat men niet meer kan groeien. Het dilemma van deze tijd. Er is in tegenstelling tot de jaren 70 geen vraag meer naar geld (lees: krediet). Geen vraag en veel aanbod laat rente (lees tevens: inflatie) dalen. Ondanks de lage rente ging men toch schulden aflossen i.p.v. krediet nemen. Aflossen haalt ook nog eens geld uit omloop wat inflatie nog harder doet dalen. De spiraal naar beneden. De oplossing lijkt dan ook erg voor de hand te liggen: we houden de rente net zolang laag totdat de schulden zijn afgelost. Daarna kunnen we weer groeien. Groeien wil zeggen, krediet nemen om nieuwe auto’s te kopen, nieuwe huizen of nieuwe fabrieken te bouwen. Tenminste, zo hoopt men dat het zal gaan. Maar zo gaat het niet. Schulden groeien alleen maar. En juist dat is nu net de reden waar we momenteel dat kleine beetje economische groei aan te danken hebben. Dus i.p.v. aan de oplossingen te werken, gingen we juist dieper in het probleem. Dit is waar centrale bankiers nu zo bang voor zijn. De BIS waarschuwde onlangs nog hiervoor en eerder was het Trichet die dat deed (ex president ECB). Hier ook regelmatig de beschuldigende vinger richting politiek wijzend. Particulieren en bedrijven bouwen wel langzaam hun schulden af door te bezuinigen of door saneringen (lees faillissementen) bij de zwakkeren. Dit laatste, faillissementen, is ook een vorm van schuldafbouw. Maar de politiek bouwt geen schulden af uit angst voor onrust onder de bevolking. De politiek koos de gemakkelijkste weg door belastingverhogingen welke de economie steeds verder afbreekt. Van de noodzakelijke hervormingen kwam niks terecht. Dit valt ook ver buiten het socialistische patroon. Een grote verzorgingsstaat eeuwig door schuldverhoging overeind houden kan helaas niet.
Kort samengevat: de centrale banken houden de rente lange tijd zo laag mogelijk om enerzijds de economie draaiende te houden en anderzijds met het doel in die tijd de schulden weg te werken. Het kopen van tijd als het ware. Desondanks zien we dat schulden uit de echte economie zich in snel tempo verplaatsen naar overheidsschulden. Per saldo zelfs met oplopende schulden. Dit omdat door lage groei de inkomsten van de overheden hard dalen. Dat zagen we al eens escaleren in zuid Europa met een domino effect op de hele knoflookzone. Rente lange tijd laag houden is als een bal steeds dieper onder water drukken. Op een bepaald moment lukt dat niet meer. Als staatsschulden te hard blijven oplopen krijg je onvermijdelijk een punt waarop de financiële markten een risico-opslag gaan eisen. Op dat moment spuit de rente als een raket de lucht in. Investeerders rennen dan allemaal tegelijk naar de nooduitgang. Dit kan zomaar ergens in de wereld gaan gebeuren waarna er een nieuw domino effect zal ontstaan. Op zulk moment heb je een nieuwe schuldencrisis gelijk aan 2008. Men vermoed sterk dat die eerste fatale dominoblok gaat vallen in Argentinië. Dit zal dan meteen de rente in heel zuid Amerika opjagen omdat het soortgelijke economieën zijn. Het wachten is vermoedelijk op de eerste signalen dat Argentinië de rente op hun schulden niet meer kan betalen. Dit kan elk moment al gebeuren. De lage rente heeft de politiek aangezet om juist géén schulden af te lossen. Het is immers gemakkelijk uitgeven met gratis geld. Bovendien ligt dit uitstekend bij het electoraat. Dit heeft nu een monster gecreëerd waarvan de uitwerking gruwelijke gevolgen kan hebben.
Een overheid met te hoge schulden gaat te maken krijgen met renteverhoging door dumpen van obligaties. En dat is absoluut géén renteverhoging die bij een Kondratieff lente hoort. Kondratieff lente is een gezonde rente/inflatie stijging op gezonde groei gebaseerd. Dit soort gezonde groei kan alleen maar plaatsvinden ná een totale schuldafbouw of sanering. Dit betekent letterlijk dat het onmogelijk is om uit de huidige situatie naar een nieuwe cyclus over te stappen. Zo heeft Kondratieff dat ook omschreven, en juist dit was de belangrijkste reden om hem de mond te snoeren door hem de doodstraf te geven. Deze kennis mag de bevolking niet weten, want dit vernietigt het vertrouwen in de economie en overheid. Een economie en welvaart is namelijk geheel op vertrouwen gebaseerd. Daarom staan de wijze lessen van Kondratieff in geen enkel economieboek van school. De rente/inflatie piramide 1949 – 2014 in de grafiek (4e cyclus) snappen daarom de meeste mensen niet. Zelfs hooggeleerde economen niet. Ze hebben het nooit geleerd. Centrale bankiers daarentegen weten donders goed hoe dit haasje hoest, maar zullen er nooit over spreken.
Vaak wordt de relatie tussen “rente – inflatie – schulden” niet goed begrepen. Deze grafiek brengt dat in beeld. Vandaar dat dit de belangrijkste grafiek is die u ooit zag. Mits je de relatie tussen de drie elementen snapt natuurlijk. Let vooral eens op de heftigheid van de 4e cyclus t.o.v. de 3e (1900 – 1949). Deze grafiek gaat tot 2010. Een meer recentere heb ik niet kunnen vinden, maar de rente in 2014 staat nu ver onder het niveau van 1949. Op 0% om precies te zijn. Zelfs met een negatief rendement. De volgende grafiek bevestigt dit.
Het wachten is op het eerste land waarvan de overheid de rentelast niet meer kan betalen (Argentinië?). Dit zal het startschot en tevens eerste dominoblok zijn voor een herhaling van de crisis. Wat dit met de goud- en zilverprijs zal doen leerde ons de periode 2008 – 2012. Dit is een open deur die geen toelichting behoeft. Hoe men die nieuwe crisis zal gaan oplossen is nog een open vraag. De wapens hiertegen (renteverlaging en QE’s) zijn al verbruikt en kunnen niet opnieuw worden ingezet.
Bovenstaande grafiek geeft het rendement op 10 jaars staatspapier van westerse economieën. Gecorrigeerd naar inflatie. Zwaar negatief. Hoelang pikken de financiële markten dit nog? Dat is tevens de reden dat aandelenmarkten niet naar beneden kunnen en zullen blijven groeien tot de bubbel barst. Geld stroomt zodoende naar aandelen en niet naar negatief rendement.
Daarbij zullen er nog meer bubbels barsten. Failliete overheden krijgen geen vertrouwen meer van de bevolking. Dit jaagt de tegenstellingen nationalisme/communisme op tot oorlogsniveau, zo leert de geschiedenis. Ook een van de redenen waarom overheden niet durven of kunnen bezuinigen. Een duivels dilemma.
Tenslotte, voor degenen die nog steeds geloven in een goede afloop van de crisis, raad ik aan eens te googelen naar de toename van de staatsschulden in de periode 2008 – 2014. Dit is extreem en staat in geen enkele verhouding met de inflatie. Maar daarover in een volgende blog meer.
Disclaimer: Artikelen geplaatst door Gerard zijn niet bedoeld als professioneel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen.